Các thể loại văn học trung đại
Hệ thống các thể loại văn học trung đại Việt Nam. Có thể bạn chưa biết?
Trong nghiên cứu văn học trung đại. Hệ thống này có vai trò cụ thể hóa khái niệm văn học. Có thể nói “Văn học” là cơ thể hoàn chỉnh mà các thể loại là các bộ phận: đầu, mình, tứ chi,... Trong suốt quá trình phát triển văn học trung đại đường biên biến động nhất định: thể loại này mờ đi, thể loại khác xuất hiện, thể loại này vào trung tâm, tạo thành dòng chảy uốn lượn, biến đổi bất tận.
Trước hết chúng ta hãy tìm hiểu sự phân loại của người xưa của tác giả Trung Quốc và Việt Nam thời trung đại để ta hiểu rõ thực tế của vấn đề hệ thống hóa được văn học trung đại.
Thể loại văn học trung đại là một hiện tượng rất bề bộn. Căn cứ vào Từ điển văn chương học cổ điển Trung thì có 46 cách phân loại, từ Thượng thư cho đến cuối đời Thanh. Việc phân chia này càng chi li, rườm rà thì Thượng thư có đến 10 loại: điển, mô, cống, ca, cáo, huấn, mệnh, chinh, phạm. Ở Lưu Hiệp có 20 loại. Tiêu thố có 39 loại. Lý Phường ( Bắc Tống) có 38 loại, Diệu Huyền (Bắc Tống )có 20 loại và 316 tiểu loại, Trương Tương từ đời Thanh chia làm 6 bộ 12 loại với 400 thể,...
Nhìn chung, bức tranh hệ thống thể loại văn học trung đại đầy mâu thuẫn cần nhìn rõ 2 mặt. Một mặt hệ thống lại theo nghĩa rộng gồm tất cả các thể loại văn sử bất phân. Mặt khác, hạt nhân thể loại văn học nghệ thuật phát triển tồn tại như một hiện tượng thẩm mỹ. Nhưng ở mặt khác, không có thể loại nào là không thể đạt tới chất văn học do khả năng tự biểu hiện và văn chương của ngôn từ điều này sẽ tùy thuộc vào tài năng, mức độ cảm nhận tình cảm của tác giả. Bình Ngô đại cáo và Hịch tướng sĩ đều là thiên hổ hùng văn không phải là bài cáo và hịch đều như vậy.
Cho đến nay hệ thống văn học trung đại là văn chương của ngôn từ, là nghệ thuật của từ ngữ. Do đó việc phân loại văn học trung đại gắn liền với việc phân hoá về thể loại văn – hình thức mang nội dung cố định để tổ chức văn bản. Các tuyển tập thơ, văn ra đời từ đầu thế kỷ XV tiếp tục được củng cố bằng các tuyển tập hoặc hợp tuyển thơ văn thời sau này đã đánh dấu và củng cố ý thức văn thể trung đại đó. Do đó hệ thống thể loại văn học trung đại nên phân chia theo thơ, phú, văn, truyện, tuồng và chèo. Nhưng văn học Việt Nam trung đại là văn học song ngữ, do đó có hai hệ thống thể loại xen nhau : Hán, Việt. Trong thơ có thơ chữ Hán với các hình thức thể loại vay mượn. Thơ tiếng Việt với các hình thức và thể loại được hình thành và chín muồi : lục bát, song thất lục bát. Đường luật, diễn ca, truyện Nôm, ngâm khúc, vãn, hát nói. Văn thì hầu như chỉ có văn chữ Hán, văn xuôi tiếng Việt đến thời hiện đại mới hình thành. Văn chữ Hán có thể chia làm hai loại : biền văn và tản văn. Biền văn được sử dụng vào các thể cáo, chiếu, biểu, bi, hịch, luận, phú, văn tế, câu đối, trần tình văn,… Tản văn (văn không sóng đôi với nhau) được dùng vào các thể tựa, bạt, ký, lục, thư, luận, thuyết, ngữ lục. Văn chữ Nôm hầu như chỉ có văn vần và biền ngẫu. Văn xuôi như bản dịch Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Thế Nghi hoặc Di văn chùa Dâu mà Nguyễn Quang Hồng phiên âm giới thiệu còn rất hiếm.
